Phạm Chí Dũng
Tổng thống Obama trong
cuộc họp báo chung với Chủ tịch Trần Đại Quang tại Hà Nội, ngày 23/5/2016.
Giải đáp cho câu hỏi hỏi về mục đích lớn nhất
trong chuyến đến Việt Nam của Tổng thống Obama bắt đầu hé lộ
‘Mỹ tiếp cận Cam Ranh’
Trước ngày Tổng thống Obama đến Việt Nam, có rất ít tin tức được
coi là thực chất về chuyến đi này. Chỉ có vài tờ báo quốc tế như The Nikkei hé lộ “mấu chốt là cảng Cam Ranh”. The Nikkey, một tờ báo lớn của Nhật Bản, dường như
có nguồn tin nội bộ về mối quan hệ “giao lưu hải quân” giữa Nhật Bản và Việt
Nam, đặc biệt về cuộc diễn tập chung tại Đà Nẵng của hải quân hai quốc gia này
vào tháng 4/2016 – một sự kiện không hề được công bố trên báo chí nhà nước Việt
Nam.
Sau quyết định bất ngờ của Mỹ dỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí cho Việt
Nam, một vài nhà phân tích thuộc phái “phản biện trung thành” cho rằng
quyết định trên chỉ đơn giản là Washington cảm thấy lệnh cấm vận đã tồn tại quá
lâu và “đã đến lúc gỡ bỏ”, và “điều đó tốt cho lợi ích của hai quốc gia”.
Nhưng ngay sau khi Obama rời Việt Nam, một hiện tượng đáng ngạc
nhiên là báo nhà nước bắt đầu công khai đưa tin “Mỹ tiếp cận Cam Ranh”, mô tả
chi tiết hơn về mục đích chuyến thăm và hàm ý những gì mà Mỹ và Việt Nam có thể
đã thỏa thuận với nhau.
Đài truyền hình Việt Nam (VTV), một kênh báo đảng, vừa tiết lộ một
lời giải cho động thái trên của Mỹ. Trong một bài phỏng vấn TS Trần Việt Thái,
Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược thuộc Bộ Ngoại giao, VTV đã đặt tựa
đề “Lý do Tổng
thống Obama dỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí với Việt Nam vào phút chót”.
Một trong những lý do mà ông Trần Việt Thái nêu ra để lý giải về
quyết định của Tổng thống Obama là: “Tiếp đến, điều này cũng mang đến cho
Việt Nam nhiều cơ hội, nhiều sự lựa chọn hơn trong quá trình xây dựng và bảo vệ
Tổ quốc”.
Mặc dù không đề cập đến cụm từ “vào phút chót” như hàm ý trong tựa
đề bài phỏng vấn của VTV, nhưng lý do “bảo vệ Tổ quốc” mà ông Thái nêu ra rất
có thể là nguồn cơn chủ yếu dẫn đến sự kết thúc quá trình mặc cả giữa Mỹ và
Việt Nam về những nội dung liên quan đến cấm vận vũ khí, quân sự và quốc phòng.
Trong khi VTV hé lộ về quyết định dỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí của Mỹ
đã chỉ xảy ra “vào phút chót”, báo VietTimes đưa tin theo đường gián tiếp “Các
nhà hoạch định hải quân Mỹ muốn tiếp cận nhiều hơn vào cảng tại vịnh Cam Ranh
của Việt Nam, cảng nước sâu tốt nhất Đông Nam Á. Một cảng quốc tế đã được Việt
Nam khai trương vào tháng 3/2016 sẽ đem lại nhiều cơ hội hợp tác với Việt Nam,
đô đốc Scott Swift phát biểu trên Navy Times”.
Những câu hỏi về Cam Ranh
Không bị vòng kim cô của Ban Tuyên giáo trung ương kiềm chế, báo
chí quốc tế đã đề cập đến vấn đề cảng Cam Ranh một cách trực tiếp và thoải mái
hơn nhiều. Bài của tác giả James Holmes trên tạp chí Foreign Policy mới đây đã nêu ra những nội dung rất
đáng chú ý:
“Điều khiến bất kỳ thủy thủ Hoa Kỳ nào cũng quan tâm nhất lại
là thông tin Hà Nội có thể mở cửa trở lại cảng nước sâu Cam Ranh cho tàu chiến
Mỹ như một phần của món quà để đổi lấy việc dỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí.
“Một số điều cần dõi theo khi cuộc phiêu lưu tuyệt vời của Tổng
thống Obama được tiết lộ: Thứ nhất, vấn đề hệ trọng là ban lãnh đạo cộng sản
Việt Nam có quyết định cho phép hải quân Mỹ quay lại hay không? Thứ hai, việc
cho phép đó kèm theo những điều kiện nào? Hà Nội sẽ chỉ chấp nhận một sự ‘hiện
diện luân phiên’, theo đó tàu thuyền trú tại Cam Ranh trong những quãng thời
gian dài nhưng sau đó phải quay về nước? Hay họ sẵn sàng đồng ý với những điều
khoản thoáng hơn, chẳng hạn như việc thiết lập một hải cảng lâu dài cho một đội
tàu? Thứ ba, Hà Nội sẽ cho phép quy mô hiện diện như thế nào? Bao nhiêu tàu
được phép cập cảng, và những loại tàu nào?
“Đối với Washington, một hạm đội với các chiến hạm lớn như khu
trục hạm hay tuần dương hạm – tàu được trang bị thiết bị cảm biến cùng vũ khí
đủ loại – là một công cụ chính sách hoàn toàn khác so với một đội tàu bao gồm
những tàu trang bị nhẹ quanh quẩn ven bờ. Đồng thời nó cũng chuyển tải một
thông điệp hoàn toàn khác tới Bắc Kinh về năng lực và quyết tâm của Hoa Kỳ và
Việt Nam.
“Và cuối cùng, Hà Nội sẽ cho phép tàu thuyền Hoa Kỳ được làm gì
khi chúng đồn trú tại Cam Ranh? Chào đón một cựu thù quay lại lãnh thổ Việt Nam
không phải là một động thái nhỏ nhặt, ngay cả khi điều đó xẩy ra sau cuộc chiến
tranh Việt Nam bốn thập niên. Liệu hai lực lượng hải quân có tiến hành hoạt
động tuần tra chung trên vùng biển tranh chấp hay không? Hay Hà Nội sẽ cho phép
các tư lệnh Hoa Kỳ tự do thực hiện các yêu cầu của Washington?”.
Trong bối cảnh Trung Quốc triển khai hệ thống tên lửa phòng không
hiện đại trên quần đảo Hoàng Sa, được tờ báo La
Croix vàLes Echos đánh giá là “một bước tiến tới âm
mưu quân sự hóa khu vực Biển Đông”, nguy cơ Việt Nam bị tấn công là có
thật. Nguy cơ này, cùng với những tin tức tình báo mà Hà Nội có thể đã thu thập
được, đã giải thích tại sao từ đầu năm 2016 đến nay, chính quyền Việt Nam dường
như có một số biểu hiện mang hơi hướng “giãn Trung”, trong đó đặc biệt là vào
tháng 2/2016 lần đầu tiên Bộ Ngoại giao Việt Nam dám đưa ra tuyên bố về “tàu Mỹ
đi qua vô hại” ở khu vực Biển Đông, và lần đầu tiên hải quân Việt Nam dám bắt
giữ tàu chở dầu của Trung Quốc vào tháng 3/2016.
Bây giờ thì đừng mãi tuyên truyền về “Mỹ cần Việt Nam”. Không có
Cam Ranh, các tàu khu trục và máy bay của Hạm đội 7 Mỹ vẫn chẳng ngần ngại tuần
tra vùng hải phận và không phận Biển Đông. Nhưng không có Mỹ ở Cam Ranh, làm
sao bảo đảm Việt Nam sẽ chống đỡ nổi một chiến dịch tập kích cả đường biển lẫn
đường không của Trung Quốc trong tương lai gần?
Vừa chơi vừa sợ
Có thể cho rằng “món quà” bỏ lệnh cấm vận vũ khí của Mỹ đã được
đổi lại bằng một thứ đáng giá không kém. Giả thiết về Cam Ranh đã có căn cứ,
thậm chí là căn cứ có độ xác thực cao.
Và rất có thể Cam Ranh là quân hậu trên bàn cờ của một “thỏa thuận
quân sự” nào đó giữa Mỹ và Việt Nam đã được đàm phán trong một thời gian dài
trước chuyến đi Việt Nam của Obama, nhưng chỉ được quyết định “vào phút chót”
với sự hiện diện đầy ẩn ý của Cố vấn an ninh Susan Rice.
Tuy nhiên, rất có thể cả Mỹ lẫn Việt Nam đều không muốn công bố
thông tin tuyệt mật về “thỏa thuận quân sự” ấy. Nhưng chỉ cần nhìn vào phản ứng
của Trung Quốc cũng có thể đánh giá và xác nghiệm xem những nội dung đã được
thỏa thuận có tầm quan yếu đến đâu.
Trong khi đó, vài tờ báo quốc tế đã bắt đầu đề cập việc Trung Quốc
“nổi giận” khi chứng kiến Mỹ dỡ bỏ cấm vận vũ khí cho Việt Nam.
Theo logic đó, nếu Trung Quốc tái diễn hành vi gây hấn với mức độ
cao hơn đối với Việt Nam trong những tháng tới, cùng lúc diễn ra những hoạt
động “giao lưu hải quân” dày hơn của Mỹ tại Đà Nẵng và đặc biệt là Cam Ranh, có
thể cho rằng “thỏa thuận quân sự” giữa Mỹ và Việt Nam đang được triển khai.
Khi đó, chính sách “không cho nước ngoài đặt căn cứ quân sự tại
Việt Nam” của Việt Nam sẽ có thể ít hoặc không được giới ngoại giao nắng mưa
thất thường của nước này nhắc đến nữa.
Việt Nam cũng vì thế sẽ dấn thân hơn vào “quỹ đạo” của Mỹ. Không
chỉ “bình thường hóa hoàn toàn quan hệ” mà còn “chơi với Mỹ”.
Tuy nhiên, tiến độ “chơi” đến đâu và “giao lưu hải quân” giữa Mỹ
và Việt Nam nhanh chóng đến mức nào còn tùy thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó có
mức độ phản ứng của Trung Quốc trong thời gian tới và bản lĩnh bớt sợ của giới
lãnh đạo Việt Nam.
Một chi tiết được giới quan sát ghi nhận là trong cuộc viếng thăm
của Tổng thống Mỹ vào tháng 5/2016, trong lúc Obama luôn tươi cười và thoải
mái, gương mặt giới lãnh đạo cao cấp Việt Nam lại luôn toát lộ vẻ lo lắng và
căng thẳng. Có người giải thích: cuối cùng thì những quan chức này đã buộc phải
quyết định việc không thể mãi đu dây và cách nào đó trở thành “đồng minh” của
Mỹ, nhưng vẫn lo ngay ngáy sẽ làm cho Bắc Kinh nổi giận.
P.C.D.
* Blog của Phạm Chí Dũng là blog cá nhân. Các bài viết trên blog
được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập
trường của Chính phủ Hoa K
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét